Cümlede Anlam
Bir ya da birden fazla sözcüğün bir araya gelerek yargı bildirmesine cümlede anlam denir.
Tanım Cümleleri
Kavramları ve nesneleri özellikleriyle anlatan cümlelere tanım cümleleri denir. Tanım cümleleri ‘’ nedir? ‘’ sorusuna cevap verir.
Örnek: Sis, havanın yere değen bölümü içindeki su buharının yoğunlaşmasıdır.(Sis nedir?)
Not: Tanım cümleleri öznel de olabilir nesnel de olabilir.
Örnek: Yaşam, insanların anlam yüklediği kısa bir zaman dilimidir. (Öznel tanım cümlesi)
Öznel Anlatım
Doğruluğu kişiden kişiye değişen yargılar içeren cümlelere öznel cümleler denir.
Örnek: Geçmiş yüzyılların tanrıçaları, kraliçeleri, şövalyeleri, gemicileri birer birer ayağa kalkıyor.(Öznel anlatım)
Nesnel Anlatım
Doğruluğu kişiden kişiye değişmeyen yani kişisel düşünceler içermeyen, kanıtlanabilen ve ispatlanabilen cümlelere nesnel anlatımlı cümleler denir.
Örnek:Kalenin dört kulesi günümüze kadar sağlam kalmış.(Nesnel anlatım)
Not: Öznel ve nesnel yargılar yerine’’ Kanıtlanabilirlik açısından farklı ‘’ ifadesi kullanılabilir.
İçerik (Konu) Cümleleri
Konu, bir cümlede anlatılmak istenen düşünce ya da verilmek istenen mesajdır. İçerik cümleleri ‘’ne anlatmış?’’ sorusuna cevap verir.
Örnek: Sanatçı, bütün yapıtlarında öne sürdüğü görüşleri aracılığıyla "Doğu ve Batı arasında köprü kuruyor." (İçerik cümlesi)
Üslup( Biçem) Cümlesi
Bir cümlede bahsedilen dil ve anlatım özelliklerine üslup denir. Anlatım tarzı, sözcük seçimi, yalınlık, sadelik gibi özellikler bir cümlenin üslup cümlesi olmasını sağlar.
Örnek: Yazar bu romanında ağır bir dil kullanmış. (Üslup cümlesi)
Eleştiri Cümleleri
Bir konunun olumlu ya da olumsuz yönlerinin ortaya konulduğu cümlelere eleştiri cümleleri denir.
Örnek:Konu anlatımında gösterdiği başarıyı içerik seçiminde göstermemiş. (Eleştiri cümlesi)
Not: Bir cümlede eleştiri olumlu da olabilir, olumsuz da olabilir.
Doğrudan Anlatımlı Cümleleri
Başkasına ait sözlerin değiştirilmeden, söylendiği gibi aktarıldığı cümlelerdir. Doğrudan anlatımlı cümleler tırnak işareti içinde de verilebilir.
Örnek: Okul dergilerinde çok fazla şiir yayımlanıyor, dedi. (Doğrudan anlatım)
Dolaylı Anlatım Cümleleri
Başkasına ait sözlerin değiştirilerek aktarıldığı cümlelerdir. Sözler kişi, zaman, anlatıcı değişiklikleriyle aktarılır. Dolaylı anlatımda başkasından öğrenilen bir söz değiştirilerek başkasına aktarılır.
Örnek: Bugün okula gelmeyeceğini söyledi. (Dolaylı anlatım)
Koşul(Şart) Cümlesi
Bir durumun gerçekleşmesinin başka bir şeye bağlı olduğu cümlelerdir. Şart cümlelerinde yan cümlecik temel cümleye şart koşar. ‘’-se, -sa ’’ şart kipi, ‘’-mı, -mi’’ soru eki, ‘’ama, yalnız, ancak’’ bağlacı ‘’-dıkça, -dikçe’’ eki, yeter ki bağlacı, üzere edatı, ‘’ – ince, -ınca’’ ekleri, cümleye koşul anlamı katabilir.
Örnek: Kurallara uydukça ceza almayacaksın. (Şart cümlesi)
Neden- Sonuç Cümleleri
Cümlede ifade edilen yargılardan birinin neden, ikincisinin sonuç olmasıyla oluşan cümlelerdir. Neden- sonuç cümleleri eyleme sorulan ‘’neden, niçin’’ sorularına cevap verir. Bir cümlede neden- sonuç ilişkisi ‘’ için, ile, -den dolayı, -den ötürü, -den, -dan, -diğinden, yüzünden’’ sözcükleriyle ya da kimi bağlaçlarla kurulur.
Örnek: Üniversitedeki olaylar yüzünden okula gidemiyoruz. (Neden-sonuç cümlesi)
Not: ÖSYM sınavlarında soru kökünde "neden" sözcüğü yerine bu sözcüğün eş anlamlıları olan "sebep, gerekçe" kelimeleri de kullanılabilmektedir.
Amaç – Sonuç Cümleleri
Cümlede eylemin hangi amaçla yapıldığını bildiren cümlelerdir. Amaç- sonuç cümleleri eyleme sorulan ‘’ hangi amaçla ‘’ sorusuna cevap verir. ’’diye, için, üzere’’ gibi sözcükler cümleye amaç anlamı katan edatlardır.
Örnek: Arkadaşıyla buluşmak üzere evden çıktı. (Amaç- sonuç cümlesi)
Not:Amaç- sonuç cümlelerinde işin yapılma amacı anlatılmıştır fakat yargılardan bir tanesi hala yapılmamıştır.
Örnek: Çocuğu bırakmak üzere bakıcının evine gitti. (Amaç- sonuç cümlesi)
Karşılaştırma Cümleleri
İki varlığın, kavramın benzerlik, farklılık ve üstünlüklerinin birbiriyle kıyaslanmasıdır. Karşılaştırma yapılırken ‘’gibi, göre, daha, çok, en, -e oranla, kadar, -den daha’’ gibi edatlar kullanılır.
Örnek: Türkiye’nin en yüksek dağı Ağrı Dağı’dır.(Karşılaştırma)
Benzetme Cümleleri
Bir sözü daha etkili kılmak için aralarında ortak nitelikler bulunan kavramların birbirine benzetildiği cümlelerdir. Benzetmede en az iki, en fazla dört unsur bulunur. Benzeyen, benzetilen, benzetme edatı ve benzetme yönü bu hususları oluşturur. Benzetmede zayıf olan güçlü olana benzetilir.
Örnek: Kel ölür, sırma saçlı olur. (Benzetme)(Sırma: Benzetilen, Saç: Benzeyen)
Not: Benzetme cümleleri ile karşılaştırma cümleleri arasındaki fark, karşılaştırma cümlelerinde derecelendirme yapılırken benzetme cümlelerinde derecelendirme yapılmaz.
Öneri Cümleleri
Herhangi bir durumda ortaya çıkan ya da ortaya çıkabilecek olan olumsuz, kötü durumları ortadan kaldırmak ya da bu sorunların yaşanmaması için edilen tekliflerin yer aldığı cümlelerdir.
Örnek: Aklını kullanırsan daha çok para kazanabilirsin. (Öneri cümlesi)
Varsayım Cümlesi
Bir olayın olmadığı halde olmuş ya da olduğu halde olmamış kabul edildiği yargıların yer aldığı cümlelerdir. ’’varsayalım, tut ki, farz et ki, diyelim ki’’ gibi kelime ve kelime gurupları bir cümlenin varsayım cümlesi olmasını sağlar.
Örnek:Diyelim ki senin sözünü dinlemedim o zaman ne olacak? (Varsayım cümlesi)
Tasarı Cümleleri
Gelecekte yapılacaklara ya da yapılması istenilenlere yer verilen düşüncelerin yer aldığı cümlelerdir. Tasarı cümlelerinde ileriye dönük plan ve projeler anlatılır.
Örnek: Seneye Antalya’ya tatile gitmeyi düşünüyorum. (Tasarı cümlesi)
Ön Yargı Cümleleri
Bir iş, oluş ya da durum sonuçlanmadan ya da eylem hakkında kesin bilgi sahibi olmadan yapılan yorumların olduğu cümlelere ön yargı cümleleri denir.
Örnek: Bu maçta da yenilecekleri şimdiden belli. (Ön yargı cümlesi)
Olasılık (İhtimal) Cümleleri
Bir olayın, bir durumun gerçekleşip gerçekleşmeyeceği kesin olmayan yargıların yer aldığı cümlelerdir. İhtimal cümlelerinde ‘’ gibi, galiba, belki, sanırım, herhalde, olsa gerek, -e bilir, -a bilir ‘’ gibi ekler ve sözcükler kullanılır.
Örnek: Kitaplarını sınıfta unutmuş olabilir. (İhtimal Cümlesi)
Hayıflanma Cümleleri
Bir olay, bir durum karşısında duyulan kırgınlığın ve üzüntünün dile getirildiği cümlelerdir. Hayıflanma kişinin kendisiyle ilgili tutum ve davranışlarla ilgilidir. Hayıflanma cümlelerinde‘’ ne yazık ki ‘’ sözcüğü ve ünlem türünden sözcükler kullanılır.
Örnek: Gençliğimizin kıymetini bilememişiz. (Hayıflanma Cümlesi)
Çıkarım Cümleleri
Nesnel sonuçlardan hareketle öznel sonuçlara ulaşmaya çıkarım denir. Yani bazı durumlardan hareketle ortaya çıkabilecek durumların belirtildiği cümlelerdir.
Örnek: Yapıtları üzerine yazılmış inceleme yazılarının sayısı, onun nitelik açısından ciddi bir okur kitlesine sahip olduğunu gösterir. (Çıkarım Cümlesi)
Pişmanlık Cümleleri
Geçmişteki davranışlardan hoşnut olmama, rahatsızlık ve üzüntü duyulduğunun anlatıldığı cümlelere pişmanlık cümleleri denir.
Örnek: Ona karşı keşke ağır konuşmasaydım. (Pişmanlık Cümlesi)
Yakınma (Şikayet) Cümleleri
Bir durumdan, olaydan veya kişiden şikayetçi olunduğunun belirtildiği cümlelerdir.
Örnek: Kaç günden beri hala kitaplarımı getirmedi. (Yakınma Cümlesi)
Değerlendirme Cümleleri
Bir durum, olay veya kişi karşısında olumlu ya da olumsuz düşüncelerin dile getirildiği cümlelerdir. Değerlendirme cümleleri aynı zamanda eleştiri cümleleridir. Eleştiri cümleleri olumlu olabileceği gibi olumsuz da olabilir. Değerlendirme cümlelerinde kişi ya da eser eleştirilir.
Örnek:İçerik seçiminde gösterdiği başarıyı anlatımında göstermemiştir.(Değerlendirme)
Aşamalılık Durumu Bildiren Cümleler
Giderek artan ya da azalan durumların anlatıldığı cümlelerdir.
Örnek: Kız çocuklarının okuma oranı gittikçe artıyor. (Aşamalılık)
Şaşırma Cümleleri
Beklenmeyen bir durum karşısında şaşkınlığın dile getirildiği cümlelerdir.
Örnek: Onu birden karşımda görünce dilim tutuldu. (Şaşırma)
Kesinlik Cümleleri
Bir cümlede verilen yargıların sayı ve anlam bakımından net olması, olasılık ifade etmemesidir.
Örnek:Dünyadaki kuş türlerinden 513’ü yalnızca Türkiye’de yaşıyor.(Kesinlik)
Anlamdaş ve Yakın Anlamlı Cümleler
Farklı şekillerde ifade edildiği, yazıldığı halde aynı veya yakın anlamlı olan cümlelerdir.
Örnek:
Bir okuyucunun belleğinde iz bırakan, sessiz bir anıya dönüşen her şey, zamanı geldiğinde yazarını yazmaya zorlar.
Yazarları etkileyen, konu sandığında beklemeye bırakılan nice olaylar, durumlar bir süre sonra öyküleştirilmeyi ister.
Bu iki cümle yakın anlamlı cümlelerdir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder